Rougon-Macquartowie. Historia naturalna i społeczna rodziny za Drugiego Cesarstwa (oryg. franc. Les Rougon-Macquart) – zbiorowy tytuł cyklu 20 monumentalnych powieści napisanych przez Emila Zolę opowiadających dzieje różnych członków rodziny Rougon-Macquartów w czasie II Republiki Francuskiej, w czasie zamachu stanu i od okresu Napoleona III do wojny prusko-francuskiej 1871 roku, która spowodowała upadek Cesarstwa. Kolejne powieści nie zawsze są uszeregowane chronologicznie, a czytanie ich poza kolejnością jest możliwe bez szkody dla zrozumienia całości, choć znajomość związków rodzinnych między bohaterami niewątpliwie wzbogaca lekturę.
Emil Zola zamierzał uczynić Rougon-Macquartów nie tylko epickim opisem epoki Cesarstwa, ale i „dowodem” słuszności koncepcji
Drzewo
naturalistycznej wizji człowieka, determinowanego zarówno przez środowisko, jak i w wielkim stopniu przez własne pochodzenie. Stąd do cyklu dołączone było drzewo genealogiczne z adnotacjami wskazującymi na charakter odziedziczonych przez każdą osobę cech, które następnie okazywały się decydujące o jej życiu. Naczelną cechą Rougon-Macquartów miała być dziedziczna choroba psychiczna, która zależnie od środowiska danego bohatera objawiała się w różny sposób – jej przejawem mogła być żądza wzbogacenia się (jak w przypadku Rougonów, drobnomieszczan, których środowisko uważa bogacenie się za cnotę), czy poważniejsze obsesje i patologie (u Macquartów, robotników, niemających większych perspektyw życiowych). Choroba psychiczna miała być dodatkowo intensyfikowana przez zawarte w rodzinie kazirodcze małżeństwo między Franciszkiem Mouretem i Martą Rougon (kuzynami w pierwszej linii) oraz przez alkoholizm (głównie linia Macquartów).
Wiadomo, iż koncepcję dziedziczenia Zola zaczerpnął z dwóch dzieł poświęconych tej tematyce: Wstępu do nauki medycyny eksperymentalnej Claude’a Bernarda oraz Traktatu o dziedziczeniu Prospera Lucasa. Ważną rolę odegrały też Psychologia namiętności Latourneau oraz elementy darwinizmu. Dziś gro z tych teorii nie jest już brana poważnie. Współcześnie choroba większości bohaterów cyklu zostałaby zakwalifikowana jako zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne.
W skład cyklu weszły ostatecznie następujące powieści (porządek chronologiczny publikacji oryginałów francuskich):
- Pochodzenie rodziny Rougon-Macquartów (La Fortune des Rougon, 1871)
- Zdobycz (La Curée, 1871-72)
- Brzuch Paryża (Le Ventre de Paris, 1873);
- Podbój miasta Plassans (La Conquête de Plassans, 1874)
- Grzech księdza Mouret (La Faute de l’Abbé Mouret, 1875)
- Jego ekscelencja Pan Minister Rougon (Son Excellence Eugène Rougon, 1876)
- W matni (L’Assommoir, 1877)
- Kartka miłości (Une Page d’amour, 1878)
- Nana (Nana, 1880)
- Kuchenne schody (Pot-Bouille, 1882)
- Wszystko dla pań (Au Bonheur des Dames, 1883)
- Radość życia (La Joie de vivre, 1884)
- Germinal (Germinal, 1885)
- Dzieło (L’Œuvre, 1886)
- Ziemia (La Terre, 1887)
- Marzenie (Le Rêve, 1888)
- Bestia ludzka (La Bête humaine, 1890)
- Pieniądz (L’Argent, 1891)
- Klęska (La Débâcle, 1892)
- Doktor Pascal (Le Docteur Pascal, 1893)
Poza powyższymi 20 tomami, wydanymi w języku polskim przez Państwowy Instytut Wydawniczy, opublikowano jeszcze dodatek do cyklu pt. Osoby cyklu Rougon-Macquart.
21 czerwca 1893 w Laku Bulońskim uczczono zakończenie cyklu „Rougon-Macquart”. Podczas uroczyatego bankietu przyznano Zoli odznaczenie Legii Honorowej.
