Henri Russeau urodził się 21 maja 1844 roku w Laval, mieście położonym na zachodzie Francji. Jego matka był córka oficera Wielkiej Armii Napoleona I. Nie posiadawszy majątku, wyszła za mąż za Juliena Rousseau, blacharza z Laval. Nabyli dość duży dom na obrzeżach miasta, i choć ojciec za wszelką cenę starał się wzbogacić — nigdy im się to nie udało.
Henri Rousseau
Mimo niezbyt zadowalającej sytuacji majątkowej rodzice dbali o edukację syna. Henri uczęszczał do szkoły podstawowej, a następnie do liceum. Nie był wybijającym się uczniem, a nawet przerwał na pewnym etapie naukę. Rozpoczął pracę jako urzędnik rachunkowości w biurze adwokata prowadzącego sprawy cywilne. W wieku dziewiętnastu lat wraz z dwoma kolegami okradł kasę i został wyrzucony z pracy. Pomimo iż ukradziona suma była dość niska, fakt ten położył kres jego prawniczej karierze — wytoczono mu sprawę sądową. Aż na 7 lat zaciągnął się do wojska — dzięki temu wyrok wskazujący został ograniczony do miesiąca więzienia.
“Wojna” 1894 – Henri Rousseau
Jego pułk stacjonował w wielu miastach Francji. Rousseau nigdy nie brak udziału w żadnych działaniach wojennych poza terytorium kraju – choć w późniejszym czasie Guillaume Apollinaire rozpowszechniał legendę o pobycie Henriego w Meksyku, gdzie Napoleon III wysłał swój francuski korpus.
“Tygrys podczas burzy tropikalnej” 1891 Henri Rousseau
Gdy w 1868 roku zmarł jego ojciec, jako jedyny żywiciel rodziny został zwolniony z pułku stacjonującego wówczas w Paryżu. Znalazł zatrudnienie u komornika. Wynajął mieszkanie w okolicy Le Bon Marche — pierwszego wielopiętrowego domu handlowego w Paryżu. Wkrótce nawiązał relację i w 1869 roku poślubił córkę swojej gospodyni — Clemence.
W 1871 roku Rousseau podjął pracę w Urzędzie Akcyzowym – w XIX wieku obowiązywało jeszcze cło od towarów wwożonych do Paryża. W tamtym właśnie czasie zaczął malować. Ponieważ odbywał długie dyżury, wypełniał ten czas, rozstawiając sztalugi obok budynku urzędu i tworzył. W 1885 roku wystawił nawet swoje prace na Salonie Odrzuconych.
W 1886 roku Paul Signac, który zainteresował się pracami Rousseau, zaprosił go do wzięcia udziału w nowej wystawie — Salonie Artystów Niezależnych. Malarz chętnie bierze udział w tej i kolejnych wystawach. Inni artyści również z entuzjazmem przyjmują jego prace: Puvis de Chavanne czy Paul Gaugin. Niestety publiczność i krytycy byli dość sarkastyczni w stosunku do sztuki, jaką uprawiał. Twierdzili, że takie prace równie dobrze mogłoby namalować dziecko.
“Śpiąca cyganka” 1897 – Henri Rousseau
W 1888 roku umarła żona Rousseau. Na jego utrzymaniu pozostały dzieci: Julia urodzona 1874 roku oraz 5 lat młodszy Henri-Anatol. W grudniu Henri 1893 roku udał się na przedwczesną emeryturę i opuścił Urząd Akcyzowy. Ponieważ jednak otrzymywana miesięczna suma była bardzo niska, dorabiał, sprzedając za niewielkie kwoty obrazy realizowane na zamówienie oraz udzielając kursów gry na skrzypcach. W kolejnym roku na Salonie Niezależnych wystawił swój obraz “Wojna”. Płótno zostało zauważone przez pisarza Alfreda Jarry, który to właśnie nadał mu przydomek “Celnik”, a później wprowadził w kręgi awangardy paryskiej.
Wraz ze swoim synem w 1895 roku Rousseau przeprowadził się do dzielnicy Montparnasse. Jego córka tymczasem wyjechała na stałe na Zachód Francji.
“Sen” 1910 – Henri Rouseeau
Po kilku lat zmarł jego syn. W 1898 roku po jego śmierci Henri ożenił się z Josephine Le Tensorer. Para borykała się z poważnymi kłopotami finansowymi. Josephine próbowała sprzedawać prace męża w swoim sklepie z artykułami piśmiennymi, Rousseau udzielał natomiast lekcji skrzypiec, rysunku, malarstwa.
W 1903 roku po raz drugi został wdowcem. Jego kariera malarza powoli się rozwijała — ale finansowo był wciąż w bardzo kiepskim położeniu. W 1906 roku przeprowadził się po raz ostatni — wciąż pozostając jednak w dzielnicy Montparnasse. Zawarł nowe przyjaźnie – z Robertem Delaunay, Guillaumem Apollinarem, Maxem Jackobem czy Pablem Picasso. Zyskał tym samym nowych sympatyków swojej sztuki. W swoim mieszkaniu przy Perrel 2 bis organizował wieczory. Wśród swoich obrazów grał na skrzypcach dla kolekcjonerów i amatorów jego malarstwa. Wśród nich spotkać można było marszanda Ambroise Vollarda, który był częstym nabywcą płócien Rousseau. Pod koniec życia pragnął poślubić 59-letnią wdowę Leonie, lecz ta odmówiła.
Henri Rousseau
Po rozstaniu z kobietą trafił do paryskiego szpitala Necker z powodu ran na nogach, które nie chciały się goić. 2 września 1910 roku zmarł z powodu gangreny. Zmarł w nędzy. Został pochowany w zbiorowym grobie dla ubogich na cmentarzu Bagneux.
Po jego śmierci wszystkie obrazy, nad którymi pracował, zostały przekazane Vollardowi w zamian za pożyczki, które otrzymał za życia.
Rok później Robert Delaunay i M. Quéval, właściciel kamienicy, w której Rousseau wynajmował lokal, złożyli się i wykupili na 30 lat działkę na cmentarzu, fundując zmarłemu artyście mały, kamienny nagrobek, na którym Guillaume Apollinaire napisał kredą swoje słynne epitafium:
Guillaume Apollinaire
“Autoportret z lampą” 1903 – Henri Rousseau
W 1913 rzeźbiarz Constantin Brâncuși i malarz Ortiz de Zarate wykuli odręczny napis Apollinaire’a na samym kamieniu, utrwalając w ten sposób na zawsze pamięć o Rousseau. W 1947 szczątki ”Celnika” Rousseau zostały ekshumowane i przewiezione do Laval, miasta, które prawie 50 lat wcześniej odrzuciło złożoną przez niego ofertę zakupu Śpiącej Cyganki za 2000 lub 1800 franków.
Rousseau w malarstwie wykroczył poza swoją epokę. Jego styl odznacza się oryginalnością, nowoczesnością, posiada wymiar fantastyczny i oniryczny. Zalicza się do grona tych artystów, których geniusz został doceniony dopiero po śmierci.
“Niewielu artystów było za życia tak wyśmiewanych, jak Celnik i niewielu ludzi przyjmowało kpiny i grubiaństwa, z takim spokojem” Guillaume Apollinaire.
Źródło: Wielcy malarze, Ich życie, inspiracje, dzieło – Celnik Rousseau, Eaglemoss Polska sp. z o.o. 2002, Wikipedia.
