Wystawa Surrealizmu

We wrześniu w Centrum Pompidou w Paryżu ruszyła z pompą wystawa poświęcona ruchowi surrealizmu. Powód – obchody 100-lecia jego powstania! To właśnie w 1924 roku André Breton opublikował „Manifest surrealizmu” (fr. „Manifeste du surréalisme”), który, stanowił fundament tego ruchu i był jego najważniejszym dokumentem programowym. Przedstawił w nim ideologiczne i praktyczne podstawy surrealizmu, definiując cel i metody działania kierunku. 

Porte de l’Enfer, boulevard de Clichy, Paris 9e arrondissement – fotografia © Robert DOISNEAU / GAMMA-RAPHO Crédit photographique : Centre Pompidou, MNAM-CCI/Georges Meguerditchian/Dist. GrandPalaisRmn

Nigdy nie była wielką fanką tego nurtu w sztuce, ale  życie nauczyło mnie, że nie należy odwracać się od tematów nie do końca poznanych, bo często przy nowym spojrzeniu zyskują w naszych oczach inne oblicze.

Poza tym zawsze kieruje mną wielka ciekawość, jaki pomysł na wystawę mieli jego organizatorzy. Każda ekspozycja to taka podróż po innym świecie – a tym razem wyjątkowo innym, surrealistycznym!

Zdjęcie planu wystawy z zaznaczoną trasą zwiedzania

Wystawa surrealizmu – wejście

Surrealistyczna wycieczka w Centrum Pompidou rozpoczyna się w wielkiej paszczy potwora! To „wrota piekieł”, które zostały odtworzone na podstawie dawnej  instalacji przy Boulevard de Clichy w Paryżu. Ta brama w formie paszczy była swego rodzaju publicznym manifestem surrealizmu – reprezentującym drogę do podświadomości, otwartą dla każdego, kto chciał przekroczyć granice rzeczywistości i wejść do świata, gdzie rządzi irracjonalność i nieskrępowana wyobraźnia.

I tak właśnie przebijamy się długim, ciemnym korytarzem, na którego ścianach migoczą zdjęcia artystów, a następnie wchodzimy do sali z wyeksponowanym rękopisem manifestu.

Grete Stern (1904 – 1999), 1949

Głos André Bretona dzięki AI

Do naszych uszów dociera głos André Bretona czytającego tenże dokument. Uwaga! Głos odtworzony przez sztuczną inteligencję! Kiedy Manifest ukazał się w 1924 roku, Braton był po trzydziestce. Badacze posiadali audio z jego głosem tylko z lat 40. i 50., kiedy zbliżał się do pięćdziesiątego roku życia. Łącząc tekst czytany przez 31-letniego aktora Huguesa Jourdaina z posiadanymi nagraniami sprzed lat, powstał 30-letni głos twórcy manifestu! Voila!

Salvador Dali

Salvador Dali, 1944

Organizacja wystawy

Wystawa zorganizowana jest w formie labiryntu. Przed wejściem do paszczy możemy pochwycić mały folder, który pozwali nam zlokalizować swoją pozycję, gdybyśmy przypadkiem się zagubili.

W sumie zwiedzamy 13 tematycznych sal, w których oglądamy obrazy, rzeźby, przedmioty, instalacje, filmy, fotografie i publikacje literackie.

René Magritte „Alicja w krainie czarów” 1946

I tak na przykład mamy salę nawiązującą do tematu snu. Surrealiści, podążając za odkryciami Freuda, uznali sny za drogę do podświadomości co znalazło bogate odzwierciedlenie w ich twórczości.

Jest fascynująca sala poświęcona Alicji w krainie czarów. Postać Alicji weszła do kanonu surrealizmu, a jej nierealne przygody przyniosły malarzom wiele inspiracji do twórczości.

Max Ernst, « L’ange du foyer (Le triomphe du surréalisme) », 1937

Znajdziemy też polityczne monstra Surrealiści, zainteresowani potworami, w latach 30. konfrontowali się z narastającymi ruchami faszystowskimi.

Inne części wystawy poświęcone m.in. chimerom, nocy, lasom, erotyzmowi, Maszynom do szycia i parasolom! A kończymy na kosmosie. 

Artyści na wystawie 

Wystawa prezentuje prace emblematycznych artystów, takich jak Salvador Dalí, René Magritte, Dora Maar czy Leonora Carrington, ale także tych mniej znanych, międzynarodowych artystów, takich jak Leonor Fini, Remedios Varo, Ithell Colquhoun, Hector Hyppolite czy Tatsuo Ikeda.

Leonor Fini (1907 – 1996) „14 chats dans la forêt” 1962

Dorothea Tanning (1910 – 202) „Pokój 202” 1970

Co podobało mi się na wystawie najbardziej

Wystawa to trochę taki przewodnik po surrealiźmie – pozwala zapoznać się z nim krok po kroku wtajemniczając w rozmaite tematy i techniki.  Dzięki temu może stanowić wspaniały początek do dalszego eksplorowania różnych wątków.

Z kolei dla pasjonatów to oczywiście możliwość spotkania z ulubionymi artystami, styczność z wieloma obiektami na żywo, także tymi, które wcześniej nie były pokazywane publiczności.

Dorothea Tanning (1910 – 202) „Portret rodziny” 1954

Zaciekawiły mnie prace amerykańskiej artystki Dorothy Tanning, wcześniej nie spotkałam się jej twórczością, było to dla mnie interesujące odkrycie. Jak się okazuje była żoną Maxa Ernsta — tak więc dzieła małżonków spotkały się na wystawie.

Moje serce skradła sekcja poświęcona „Alicji w krainie czarów”, bo uwielbiam tę bajkę. W ogóle lubię bajki i ilustracje do bajek. Oczywiście tu było wyjątkowo kreatywnie!

Wciągały mnie prace René Margitte, to doprawdy mistrz dopracowania detalu, który potrafi stworzyć jednocześnie tak nieprawdopodobne i tak realistycznie światy!

Wystawę zwiedzałam niestety w momencie, gdy przybyło na nią bardzo dużo osób, co było niekomfortowe.  O dziwo, choć jak to się mówi to nie moja bajka – mam ochotę na nią wrócić.  

Wystawa surrealizmu – Gadżety z wystawy w seklepiku muzealnym

Założenia surrealizmu wg manifestu André Bretona

1. Definicja Surrealizmu

Breton określił surrealizm jako „czysty automatyzm psychiczny”, mający na celu uwolnienie myśli od kontroli rozumu, zasad estetyki i społecznych norm. Zgodnie z tą definicją surrealizm nie miał być kierowany logiką ani rozumem, ale miał wynikać z spontanicznego zapisu myśli i obrazów, które wypływają z podświadomości.

2. Wpływ Psychoanalizy

Manifest wyraźnie inspirowany był teoriami psychoanalitycznymi Zygmunta Freuda, które zyskały wówczas dużą popularność. Breton, zafascynowany koncepcją podświadomości, uznał ją za klucz do odkrycia prawdziwej natury człowieka. Podkreślał, że sny i podświadome myśli są wyrazem autentycznych pragnień, które w warunkach społecznych i kulturowych są często tłumione.

3. Automatyzm

W manifeście Breton promował technikę automatycznego pisania (écriture automatique), które polegało na zapisywaniu myśli w sposób spontaniczny, bez przemyślenia i ingerencji rozumu. Celem tego procesu było dotarcie do najgłębszych warstw umysłu, podobnie jak w snach, i wyrażenie ich w sposób pozbawiony kontroli czy autocenzury. Breton wierzył, że automatyzm pozwala na prawdziwą wolność twórczą i ukazuje czystą prawdę o człowieku.

4. Zerwanie z Racjonalizmem i Konwencjami Społecznymi

Manifest surrealizmu odrzucał racjonalizm, który do tej pory dominował w sztuce i filozofii. Breton wyrażał rozczarowanie światem, który podążał za logiką i nauką, co doprowadziło do konfliktów, takich jak I wojna światowa. Zamiast tego, surrealizm miał stać się ucieczką od tej racjonalności, poszukując alternatywnej, bardziej autentycznej formy wyrażania się – nieprzewidywalnej, intuicyjnej i poetyckiej.

5. Sen jako Środek Ekspresji

Breton uznał sny za jeden z najważniejszych środków wyrażania podświadomości. Uważał, że sen jest równie istotny jak jawne przeżycia, ponieważ zawiera nieograniczoną paletę obrazów i emocji, które wykraczają poza granice logiki i rozumu. Sny stały się więc ważnym motywem i inspiracją dla surrealistów, którzy starali się odwzorowywać w swojej twórczości ich niejednoznaczność i wolność.

6. Krytyka Społeczna

W manifeście Breton wyraźnie wyrażał swoje rozczarowanie rzeczywistością społeczną i kulturową. Wskazywał na potrzebę wyzwolenia jednostki spod wpływu norm społecznych, które ograniczają wolność wyrażania siebie i hamują rozwój duchowy. Surrealizm miał być odpowiedzią na tę sytuację, próbą wprowadzenia nowego sposobu myślenia i postrzegania świata, w którym człowiek mógłby w pełni zrealizować swoje najgłębsze pragnienia.

7. Surrealizm jako Rewolucja

Breton postrzegał surrealizm jako ruch rewolucyjny, który miał wywrócić tradycyjne rozumienie sztuki i życia. Miał być czymś więcej niż tylko kierunkiem artystycznym – miał stać się narzędziem zmiany społeczeństwa. Zgodnie z ideami manifestu, surrealizm dążył do zburzenia ustalonych norm i schematów oraz do przekształcenia ludzkiej percepcji, otwierając ją na nowe, nieznane do tej pory możliwości.

8. Zastosowanie w Praktyce

Breton w manifeście zarysował także praktyczne działania surrealistów. Artyści i pisarze mieli eksperymentować z technikami takimi jak kolaż, automatyczne pisanie, frottage, a także hipnoza, aby osiągnąć stan umysłu umożliwiający spontaniczną twórczość. Breton nawoływał do eksperymentowania i przekraczania granic tradycyjnej sztuki.

Tłumaczenie maniewstu Andre Bretona: https://www.sandauer.pl/obrazki/file/biblioteka/Andre-Breton-Manifest-surrealizmu.pdf

André Breton urodził się 19 lutego 1896 roku w Tinchebray, we Francji, a zmarł 28 września 1966 roku w Paryżu. Był poetą, pisarzem i krytykiem sztuki, znanym przede wszystkim jako założyciel i teoretyk surrealizmu. Zawodowo zajmował się głównie działalnością literacką i artystyczną, a także organizowaniem wystaw oraz redagowaniem czasopism surrealistycznych, co sprawiło, że stał się kluczową postacią w rozwoju tego ruchu artystycznego.

Wystawa surrealizmu – jedna z sal